Klimaatdesinformatie en klimaatgesprekken – de link
Desinformatie, het is iets waar we liever niet mee bezig zijn, maar eerlijk? We kunnen er niet meer omheen: dit speelt een rol en zal in de komende jaren een nog veel grotere rol gaan spelen.Vandaar dat we contact zochten met Mario Veen – onderzoeker aan Hogeschool Utrecht naar precies dit onderwerp.
Wat is desinformatie?
Wanneer misinformatie met opzet gecreëerd en verspreid is met “schadelijke bedoelingen”, spreken we van desinformatie
Oftewel: klimaatdesinformatie gaat over informatie die in tegenspraak is met de wetenschappelijke bevindingen over de oorzaken en gevolgen van klimaatverandering. Vanuit het oogpunt om schade toe te brengen. Om bijvoorbeeld actie te vertragen. Of twijfel te zaaien.
Opmerking:
Desinformatie is dus ontstaan om schade toe te brengen. Maar als we spreken met iemand die desinformatie verspreidt, doet die persoon dat lang niet altijd vanuit kwade bedoelingen. Sterker nog, het zou best kunnen dat je jezelf op een moment betrapt op het geloven van desinformatie of (bijna) in de val trappen.
Daarom nu eerst: hoe kun je desinformatie herkennen?
Vijf manieren van wetenschapsontkenning
Zie je die eerste rij van de bingokaart? Dat is waar de wetenschap het over eens is:
- Het wordt warmer
- Het ligt aan ons (het is veroorzaakt door menselijk handelen)
- We weten het zeker
- Het is erg
- We kunnen er iets aan doen.
Dat is de inhoud die vaak tegengesproken wordt met desinformatie. Bijvoorbeeld op deze manieren (rij 2):
Cherrypicking = selectief zijn in wat je wel en niet deelt. Er wordt bijvoorbeeld één detail uit een grafiek gedeeld zonder het hele plaatje te geven. Dit kan gepaard gaat met opmerkingen als ‘Cijfers liegen niet!!!‘
Complotdenken = het idee stimuleren dat autoriteiten, inclusief wetenschappers, overheidsambtenaren en artsen, deel zijn van een kwade opzet (een complot dus).
Complotdenken is besmettelijk: iemand die heeft geaccepteerd dat het coronavirus een strategie van de overheid was om de bevolking te controleren, zal dit ook sneller denken over klimaatwetenschap.
Drogredenen = een redenering die niet correct is, maar het wel lijkt. Bijvoorbeeld: het sneeuwt, dan kan klimaatverandering toch niet waar zijn?
Terwijl; gelukkig sneeuwt het soms nog! En de aarde warmt op door menselijke uitstoot, daardoor sneeuwt het steeds minder vaak.
Pseudo-experts = het denigreren van klimaatwetenschappers en het opvoeren van ‘nieuwe’ experts.
Onrealistische verwachtingen van de wetenschap
Je zou kunnen denken: ach, laat die mensen met hun desinformatie. Maar dat is niet zonder gevolgen. Bij de overstromingen in Valencia in 2024 zagen we bijvoorbeeld dat klimaatdesinformatie ertoe leidde dat mensen waarschuwingen van de autoriteiten niet opvolgden.
Daarnaast is er nog een subtielere vorm die zich richt op vertraging. (Check de bingokaart – de derde en laatste rij) – Verantwoordelijkheid afschuiven
– Opgeven
– Nadelen van klimaatactie benadrukken
– Ineffectieve maatregelen promoten (en daardoor zorgen dat we minder energie/tijd/budget/… hebben voor de effectieve maatregelen)
– Moodsplaining – de aandacht verleggen naar het gemoed : ‘wees niet zo negatief’, ‘als je zo pessimistisch bent, komen we er nooit’
Wat kunnen we doen?
De allereerste stap heb je al gezet: je hebt zojuist gelezen over de verschillende manieren van desinformatie. Fantastisch! Dat gaat je hopelijk helpen in het herkennen ervan.
Bij anderen.
Én bij jezelf. Want ook al heb je de beste bedoelingen en ben je het helemaal eens met rij 1 (het wordt warmer, het ligt aan ons, we weten het zeker, het is erg, we kunnen iets doen), dan nog kun je soms bijdragen aan desinformatie.
Neem nu de vertragingstechnieken.
Wie heeft bijvoorbeeld weleens gezucht dat het toch al te laat is? Of dat de overheid nu toch echt aan zet is?
Wat we bij KlimaatContact wel vaker tegenkomen: dat er in een organisatie ontzettend veel tijd en energie wordt gestoken in het gescheiden ophalen van afval of de herbruikbare bekers*, en dat het daardoor niet gaat over de primaire bedrijfsprocessen.
Soms is dat terecht – voor een deel is het te laat, de overheid heeft een belangrijke taak (en zou volgens ons meer mogen doen) en afval scheiden zou de standaard moeten zijn.
Soms draagt het bij aan vertragingstechnieken en houdt zo grotere klimaatactie tegen.
Het is een interessante oefening om te reflecteren in hoeverre je vertragingstechnieken herkent bij jezelf of in de organisatie(s) waar je actief bent.
Dus, wat kunnen we doen? Allereerst: herkennen.
Klimaatgesprekken en desinformatie
Daarnaast is het belangrijk om het gesprek aan te gaan. (hoera!) Zoals Mario zegt: het communiceren over klimaat, is veruit het belangrijkste in het tegengaan van desinformatie. Hoe meer betrouwbare informatie over klimaat er circuleert in de maatschappij, hoe groter de weerbaarheid tegen desinformatie.
Hoe doen we dat?
- Als dat kan, prebunken – preventief communiceren, ofwel de mythe ontkrachten voordat die er is
- Er tegenin gaan en juiste informatie bieden – debunken
- Mildheid – in verbinding blijven – er later op terug komen (eigenlijk al die technieken van klimaatgesprekken voeren die je ook bij andere onderwerpen toepast)
Prebunken
Prebunken – preventief communiceren zodat anderen minder vatbaar zijn voor desinformatie – blijkt bijzonder effectief tegen klimaatdesinformatie. Hoe doe je dat?
- Je begint met de waarheid
- Je waarschuwt voor de mythe
- Je legt evt. de wetenschapsontkenning uit (rij 2 en 3)
- Je herhaalt de waarheid nog een keer.
(meer weten? Dit heet de ‘Truth sandwich’ )
Een voorbeeld:
Investeren in klimaatverandering tegenaan is economisch voordeliger dan niets doen.
Je hoort weleens – of hebt het zelf ervaren – dat al die klimaatactie vooral duur is en geld kost.
Terwijl het op de lange termijn (en geregeld ook op de korte) veel meer geld kost als we niets doen en klimaatschade moeten herstellen, dan wanneer we nu geld steken in het voorkomen van klimaatrampen.
Nu geld steken in deftig klimaatbeleid en uitvoering, is veel goedkoper.
Debunken
Het weerleggen wat de ander zegt. Als je wilt dat jouw informatie aankomt bij de ander, komen alle technieken van klimaatgesprekken voeren van pas. Hier al enkele:
- Zeg duidelijk dat jullie hier anders in staan
- Vraag toestemming voordat je deelt – ‘We zijn het hierover oneens. Mag ik met je delen hoe ik hier naar kijk?’
- Deel pas iets als je ook toestemming hebt gekregen (verbaal én non-verbaal)
- Ga op zoek naar gedeelde waarden
- Vertel wat het met jou doet ‘Ik merk dat ik hier geen antwoorden op heb’, ‘Het raakt me dat we hier zo anders in staan’
- Als je merkt dat je overweldigd raakt of je laat meevoeren in de discussie, kun je ervoor kiezen om het gesprek te stoppen en er eventueel later op terug te komen
Desinformatie tegengaan online
– Reageer niet op hoofdberichten die klimaatdesinformatie bevatten, hiermee zorg je er juist voor dat die meer verspreid worden
– Debunken kan wel op commentaar met desinformatie (waarbij het hoofdbericht geen desinformatie bevat). Of voer 1-op-1 een gesprek met degene die desinformatie verspreidde.
Meer weten?
- Klimaatdesinformatie en gezondheid
- Cranky Uncle – cartoons en meer tegen desinformatie
- Skeptical science
- Volg Mario op LinkedIn
Veel plezier met BINGO-en!
*Jeroen sprak over verder gaan dan de wegwerpbekers in de Podcast Durf Leiden: https://open.spotify.com/episode/5fkrDxuaRvKKqk5L9iU542
